આજનો દિવસ 21મી માર્ચ ખગોળશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ ખૂબ જ ખાસ છે. આજે ઇક્વિનોક્સ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ઇક્વિનોક્સએ ખગોળીય ઘટના છે, જેમાં રાત અને દિવસ સમાન હોય છે. એટલે કે, આ દિવસે સૂર્ય લગભગ 12 કલાક દેખાય છે અને દિવસ અને રાત લગભગ 12-12 કલાક માટે સમાન હોય છે. ખગોળીય ઘટના ઈક્વિનોક્સ ઉપરાંત આજે પારસી સમુદાયના લોકો પણ નવા વર્ષની ઉજવણી કરી રહ્યા છે, જેના માટે પીએમે પણ અભિનંદન પાઠવ્યા છે.
આ વર્ષે શું અલગ છે
વર્ષોથી એવું કહેવામાં આવે છે કે દર વર્ષે 21 માર્ચે દિવસ અને રાત સમાન હોય છે, પરંતુ આ સાચું નથી. આજે ભોપાલમાં સૂર્યોદય સવારે 6:24 વાગ્યે છે જ્યારે સૂર્યાસ્ત સાંજે 6:31 વાગ્યે થશે. આમ દિવસનો સમયગાળો 12 કલાક 7 મિનિટ જ્યારે રાત્રિનો સમયગાળો 11 કલાક 53 મિનિટનો રહેશે. આમ દિવસ અને રાત્રિનો સમયગાળો આજે સમાન નથી. રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર વિજેતા સાયન્સ બ્રોડકાસ્ટર સારિકા ઘરુએ કહ્યું કે આજે સોશિયલ મીડિયામાં દિવસ અને રાત સમાન હોવાનું કહેવાય છે, જ્યારે દિવસનો સમયગાળો આજની રાત કરતાં લગભગ 7 મિનિટ વધારે છે. આ વર્ષે દિવસ-રાત સમાન હોવાની ઘટના થોડા દિવસો પહેલા બની છે.
સમપ્રકાશીય શા માટે છે?
પૃથ્વી તેની ધરી પર સાડા ત્રેવીસ અંશ નમેલી છે અને સૂર્યની આસપાસ તેની ભ્રમણકક્ષાને કારણે પૃથ્વીના જુદા જુદા ભાગો પર સૂર્યના કિરણોનો કોણ વર્ષના દરેક દિવસે બદલાતો રહે છે. તે વર્ષમાં એકવાર થાય છે, જ્યારે પૃથ્વી સૂર્ય તરફ નમેલી હોય છે અને એકવાર તે સૂર્યથી દૂર નમેલી હોય છે. આ કારણે દિવસનો સમયગાળો વધતો કે ઘટતો રહે છે. રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર વિજેતા વિજ્ઞાન પ્રસારણકર્તા સારિકા ઘરુએ જણાવ્યું હતું કે સૂર્યની આસપાસ તેની ધરી પર નમેલી પૃથ્વીના પરિભ્રમણને કારણે એક વર્ષમાં બે વિષુવવૃતિ આવે છે, જેમાંથી પહેલું વિષુવવૃત્ત આજે છે અને બીજું સપ્ટેમ્બરમાં છે. વર્ષમાં બે વાર આવી સ્થિતિ એવી પણ બને છે જ્યારે પૃથ્વીનો ઝુકાવ ન તો સૂર્ય તરફ હોય કે ન તો સૂર્યથી દૂર, પરંતુ મધ્યમાં હોય, આ સ્થિતિને ઇક્વિનોક્સ કહેવામાં આવે છે. માર્ચ સમપ્રકાશીયની આ ઘટના સામાન્ય રીતે માર્ચ 19, 20 અથવા 21 ના રોજ થાય છે. આ વર્ષે આ ઘટના 21 માર્ચે બની રહી છે. જ્યારે વર્ષ 2022માં આ ખગોળીય ઘટના 20 માર્ચે બની હતી અને આવતા વર્ષે એટલે કે 2024માં પણ આ ઘટના 20 માર્ચે જ થશે. સમપ્રકાશીય ઉત્તર ગોળાર્ધમાં ઋતુઓની શરૂઆત દર્શાવે છે. આજથી ઉત્તર ગોળાર્ધમાં દિવસો વધુ ગરમ થવા લાગશે.
આજે નવરોઝ પણ છે
ઇક્વિનોક્સ ઉપરાંત પારસી સમુદાયના લોકો પણ આજે તેમના નવા વર્ષની ઉજવણી કરી રહ્યા છે. પારસી સમુદાય દર વર્ષે પારસી કેલેન્ડરની પ્રથમ તારીખે ‘નવરોઝ’ ઉજવે છે, આ વર્ષે તે 21 માર્ચે ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. પીએમ મોદીએ પણ ટ્વીટ કરીને પારસી સમુદાયને નવરોઝની શુભેચ્છા પાઠવી છે. વડા પ્રધાને ટ્વિટ કર્યું, “નવરોઝ મુબારક! આ શુભ અવસર પર હું દરેકના સુખ અને સારા સ્વાસ્થ્ય માટે પ્રાર્થના કરું છું. આવનારું વર્ષ વધુ સમૃદ્ધિ લાવે અને આપણા સમાજમાં એકતાની ભાવનાને આગળ ધપાવે. પીએમ સિવાય વિશ્વના સૌથી મોટા સર્ચ એન્જિન ગૂગલે આજે ડૂડલ દ્વારા ‘નવરોઝ 2023’ની શુભેચ્છા પાઠવી છે. ‘ડૂડલ’નું એનિમેટેડ વર્ઝન તદ્દન આકર્ષક છે, જેમાં ટ્યૂલિપ્સ, હાયસિન્થ્સ, ડેફોડિલ્સ અને ઓફ્રિસ એપિફેરાનું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું છે.